İnsanların ən çox qarışdırdığı mövzulardan biri qədər məsələsidir.
Bəziləri düşünür:
“Əgər hər şey yazılıbsa, bəs niyə seçim edirik?”
“Günah niyə günah sayılır?”
“Dua taleyi dəyişirmi?”

Bu məqalədə Əzəli Qədər və Şərtli Qədər anlayışlarını sadə dildə, aydın misallarla izah edirik.

1. Qədər nə deməkdir?

Qədər — Allahın hər bir hadisəni, insanın hər bir addımını, gələcəkdə baş verəcək bütün məlumatları öz sonsuz elmi ilə əvvəlcədən bilməsidir.

 Diqqət:
Allahın bilməsi = insanı məcbur etməsi deyil.

İnsan öz seçimini azad şəkildə edir, sadəcə Allah bu seçimin son nəticəsini əvvəlcədən bilir.

2. Əzəli Qədər (Dəyişməz taley)

Əzəli Qədər — Allahın əzəldən yazdığı və dəyişməyən taledir.

Bu taleyə daxildir:

- Doğulacağımız gün
- Öləcəyimiz vaxt
- Dünyanın yaranması və qiyamət
- Böyük kosmik və tarixi hadisələr
- Kainatdakı nizam (planetlər, təbiət, fizika qanunları)

Yəni insana aid əsas çərçivə dəyişməzdir.

3. Şərtli Qədər (Dəyişən taley)

Şərtli Qədər — insanın seçimindən, duasından, əməllərindən asılı olaraq dəyişə bilən taledir.

Allah bəzi məsələləri belə yazmışdır:

• “Dua etsə — verəcəyəm.”

• “Sədəqə versə — bəlaları uzaqlaşdıracağam.”

• “Valideynə yaxşılıq etsə — ömrü uzanacaq.”

• “Dərman etsə — sağalacaq.”

Yəni nəticə insanın davranışından asılı olaraq dəyişir, amma Allah bunu da əvvəlcədən bilir.

4. Əzəli Qədər və Şərtli Qədər arasındakı ƏSAS FƏRQ

5. Ən Sadə Misallar

Misal 1: Xəstəlik

Əzəli Qədər:
Bu insan həmin xəstəliyi yaşayacaq.

Şərtli Qədər:

• dərman edərsə → sağalacaq

• etməsə → sağalmayacaq

Allah hər iki nəticəni bilir.

Misal 2: Yağış

Əzəli Qədər:
Bu il o bölgəyə yağış yağacaq.

Şərtli Qədər:

• camaat dua etsə → tez yağacaq

• dua etməsə → gec yağacaq

Misal 3: Ruzinin artması

Əzəli Qədər:
Hər insanın ruzisi müəyyən edilib.

Şərtli Qədər:

• sədəqə versə → ruzi artar

• günah etsə → ruzi azalar

Misal 4: Ömrün uzanması

Hədis:
“Valideynə yaxşılıq edən şəxsin ömrü uzanar.”

Bu nə deməkdir?

Ömür əzəldən yazılıb, amma onun bir hissəsi şərtli şəkildə uzana bilər.

6. Psixoloji Tərəfi – Seçim niyə vacibdir?

İnsan:

- düşünür
- qərar verir
- məsuliyyət daşıyır
- yaxşı ilə pis arasında seçir

Əgər qədər insanı məcbur etsəydi:

- günah günah olmazdı
- savabın mənası olmazdı
- imtahan olmazdı
- insan məsuliyyət daşımazdı

İradə — Allahın insana verdiyi ən böyük nemətdir.

7. Bəs dua taleyi dəyişir?

Bəli, şərtli taleyi dəyişdirir.

Allah əvvəlcədən belə yazıb:

 “Dua edərsə — verərəm.”
 “Sədəqə verərsə — bəlayı uzaqlaşdıraram.”
 “Tövbə edərsə — günahı silərəm.”

Bu, taleyin dəyişməsi deyil—
Allahın əvvəlcədən yazdığı şərtin aktiv olmasıdır.

8. Nəticə

Əzəli Qədər — dəyişməz Allah planıdır.
Şərtli Qədər — insanın seçimi ilə dəyişə bilən taledir.

Allah bütün nəticələri əvvəlcədən bilir,
amma seçim sənin öz iradəndir.

Bu seçiminə görə savab da var, günah da var.

Oxucuya Mesaj

Qədər — insanı tənbəl etmək üçün deyil,
onu doğru yola, dua etməyə, yaxşılığa, şüurlu olmağa yönləndirən böyük bir hikmətdir.