Azana olunmuş əlavələr
Sünnilərdən fərqli olaraq şiələr azana "hayyə alə xayril əməl" və "əşhədu ənnə əmirəl mömininən Əliyyən vəliyullah" sözlərini əlavə edirlər. Şiə alimləri "hayyə alə xayril əməl" sözlərinin azanın bir parçası olduğu haqqında həm fikirdirlər. Şiə alimlərə görə bu sözlər xəlifə Ömər tərəfindən, insanların namazı cihaddan üstün tutub, cihaddan üz döndərmələri qorxusu ilə azandan çıxarılmışdır. Şiələr, Ömərin belə dediyini nəql edirlər:
"Peyğəmbərin vaxtında mövcud olan üç şeyi yasaqlayıram. Onları edənləri cəzalandıracağam. Bunlar: mütə nikahı (siğə), təməttu (eyni mövsümdə həm ümrə, həm də həcc) həcci və "hayyə alə xayril əməl"dir."
Bəzi şiə alimləri yuxarıdakı sözlərin Təftazaninin əsərində də keçdiyini misal çəkərək, Ömərin azanı təhrif etdiyini, sünnilərin də bunu qəbul etdiyini iddia edirlər. Lakin sünni mənbələrində Ömərin azanla bağlı bir qadağasından bəhs olunmur.
"Hayyə alə xayril əməl" sözlərinin azanın bir parçası olduğu haqqında həm fikir olan şiə alimləri, "əşhədu ənnə əmirəl mömininən Əliyyən vəliyullah" sözləri haqqında yekdil fikirə sahib olmayıb, müxtəlif fikirlərə sahibdirlər.
Büveyhilər dövrü:
Bu dövrün həm sünni, həm də Şiə mənbələrində "... Əliyyən vəliyullah" ifadələri azanda müşahidə olunmur. Əxbəri və şiələrin ilk hədis alimi Kuleyni öz əsərində azanla bağlı müxtəlif höküm və məlumatlardan bəhs etsə də "... Əliyyən vəliyullah" ifadələlrindən bəhs etməmişdir. Şiə alimlərdən bu ifadədən ilk bəhs edən Şeyx Səduq olmuşdur. Şeyx Səduqun əsərində keçən azanın, sünni azanındən tək fərqi "hayyə alə xayril əməl" sözləridir. Şeyx öz əsərində "... Əliyyən vəliyullah" sözləri haqqında belə demişdir:
"Azanın düzgün forması budur. Onda heç bir çatışmazlıq və ya artıqlıqdan söhbət gedə bilməz. Allah Mufəvvidəyə (red - radikal şiə qrupu) lənət eləsin. Bəzi rəvayətlər uyduraraq, azanda iki dəfə oxunmaq şərti ilə “Muhəmmədun” və “əlu Muhəmmədin hayrul-bəriyyə” ifadələrini əlavə etmişlər. Bir rəvayətə görə azana "əşhədu ənnə əmirəl mömininən Əliyyən vəliyullah" ifadəsini, başqa bir rəvayətə görə isə "əşhədu ənnə əmirəl mömininən Əliyyən əmirul-mömininə" ifadəsini əlavə etdilər. Bunda heç bir şəkk-şübhə yoxdur ki, Əli Allahın vəlisi və həqiqi əmiridir. Məhəmməd və onun ailəsi bütün varlıqların ən üstünüdür. Lakin yuxarıda əlavə edilən ifadələr qətiliklə əsl azanda yoxdur. Kitabımda bu rəvayətləri qeyd etməyimin səbəbi təfvizlə (red - radikallıq) ittiham olunanların və özlərini bizdənmiş kimi göstərməyə çalışanların bizdən olmadığını sübuta yetirməkdir."
Göründüyü kimi, Büveyhilər dövrünün şiə alimləri "hayyə alə xayril əməl"i azanın bir hissəsi kimi qəbul etsələr də "... Əliyyən vəliyullah"ın azana əlavə edilməsini qəbul etməyib, bunu müzakirə etməyə belə ehtiyac duymayıblar.
Elxanilər dövrü:
Bu dövrün şiə alimləri azandakı "... Əliyyən vəliyullah" sözləri haqqında özlərindən əvvəlki şiə alimləri kimi düşünürdülər. Muhəqqiq Ərdəbiliyə görə bu sözlər azanda işləndilməməlidir. Yəhya ibn Səid əl-Hilli bu sözlərin şaz rəvayətdən qaynaqlandığını və bu səbəblə bu sözlərdən istifadə edilməməli olduğunu vurğulamışdır.
Səfəvilər dövrü:
Bu dövrdə azana "... Əliyyən vəliyullah" sözləri əlavə edilmiş və bunun dini zəmini hazırlanmışdır. Bunun əsas səbəbi sünnilərə qarşı həyata keçirilən təzyiq, təhdid və qətl aktlarını dəstəkləməkdir. Bu dövrdə bu sözləri azana əlavə edəndə şiə alimi Məclisi Əvvəl olaraq tanınan Məhəmməd ibn Əli əl-Məclisidir.
Qacarlar və sonrakı dövrlər:
Qacarlar dövründəki şiə alimləri Səfəvilər dövründəki şiə alimlərin fikirlərini dəstəkləyirdilər. Sonrakı dövrlər də isə vəziyyət dəyişmişdir. XIX əsrin şiə almləri bu sözlərin azanda oxunmasını rədd edirdilər. Yenə həmin əsrdə hindistanlı şiə alimləri xalqı azanda bu sözləri deməmələri üçün cəsarətləndirirdilər.
Tarix: 30 April 2025 Şərhlər: 1 Oxunub: 78
Şərhlər - 1
Ziyarət